Konflikt Cypryjski po 1945 roku. 03

uzyskał niepodległość. 16 sierpnia 1960 r. w drodze porozumień pomiędzy Wielką Brytanią, Grecją Turcją i Republiką Cypryjską utworzono państwo cypryjskie. Nowe państwo objęło wyspę Cypr oraz przybrzeżne wysepki. Wielka Brytania zachowała dwie strategiczne bazy wojskowe na Cyprze (Akrotiri i Dhekelia).

Sygnatariusze traktatu w sprawie utworzenia państwa cypryjskiego mieli konsultować się i współpracować w sprawach dotyczących obrony Cypru. Wydawałoby się, że kiedy spełniło się marzenie Makariosa o niepodległości Cypru, nie ma już podstaw do dalszych konfliktów. Jednakże w bardzo krótkim czasie narastająca wrogość pomiędzy Grekami i Turkami coraz bardziej zagrażała kruchemu pokojowi na wyspie. Ani EOKA ani VOLKAN nie zostały rozbrojone po zawarciu traktatu pokojowego[1]. Wykorzystały to rządy Turcji i Grecji. Grecy zwiększyli liczebność swojej armii, co zaniepokoiło Ankarę. Makarios podjął wysiłki, mające na celu zmianę konstytucji i pozbawienie Turków ich prawa weta. Spowodowało to wrogą reakcję Turków.

EOKA wznowiła działania zbrojne w 1963 roku i krwawe starcia rozpoczęły się na nowo. Sytuacja uspokoiła się trochę po ustanowieniu w Nikozji tzw. zielonej linii, także w 1963 roku, która podzieliła wyspę na dwie części. Brytyjscy żołnierze, zgodnie z konstytucją Wielka Brytania nadal miała prawo do interwencji, gdyby zagrożony został pokój na wyspie. Wymusili oni zawieszenie broni. Również ONZ zaangażowała się w proces pokojowy. W 1963 roku Rada Bezpieczeństwa zadecydowała o wysłaniu specjalnych sił pokojowych UNFICYP, której celem było wspieranie budowania i utrzymywania pokoju. Siły te stacjonują na wyspie do dzisiaj.

1.2. Cypr - odzyskanie niepodległości, konstytucja.

Zaangażowanie Grecji i Turcji, wyniszczające administrację kolonialną ataki partyzantów EOKA, działalność Makariosa na forum ONZ oraz naciski państw NATO, głównie USA, zmusiły Wielką Brytanię do podjęcia rozmów z Grecją i Turcją w sprawie zmiany statusu politycznego Cypru. 5 lutego 1959 r. rozpoczęły się w Zurychu rozmowy pomiędzy premierami i ministrami spraw zagranicznych Grecji i Turcji poświęcone poszukiwaniom rozstrzygnięcia sprawy cypryjskiej[2]. Rezultatem rozmów, które odbywały się bez udziału reprezentantów obu społeczności wyspy, było osiągnięcie porozumienia mającego gwarantować powstanie niepodległej Republiki Cypru.

Podstawą zawartych wówczas porozumień było podjęcie próby wyeliminowania przyczyn antagonizmów grecko-tureckich, czyli odrzucenie idei enosis i taksim[3], ale również utrzymanie wpływów Wielkiej Brytanii na Cyprze oraz przyznanie ogromnych przywilejów konstytucyjnych mniejszości tureckiej. Po uzgodnieniu porozumień zuryskich, 17 lutego 1960 r. rozpoczęła się konferencja w Londynie z udziałem przedstawicieli rządu Grecji, Turcji i Wielkiej Brytanii oraz reprezentantów społeczności Cypru, tj. arcybiskupa Makariosa ze strony Greków cypryjskich oraz Fazila Kuczuka ze strony Turków cypryjskich w charakterze obserwatorów. Na konferencji londyńskiej uczestniczące strony potwierdziły decyzje, które zapadły w Zurychu[4]. Trójstronne porozumienie zawarte w Zurychu i Londynie przewidywało:

· przyznanie wyspie niepodległości w 1960 r. (powstanie Republiki Cypru),

· wyrzeczenie się przez obie społeczności zarówno idei enosis, jak i taksim,

· zachowanie zwierzchności Wielkiej Brytanii nad dwiema bazami wojskowymi w Dhekalii i Akrotiri.

Porozumienia zawarte między Grecją, Turcją i Wielką Brytanią ustalały także zasady, na jakich opierać się miała konstytucja Cypru[5]:

• Prezydenta Republiki wybierała grecka społeczność wyspy, a wiceprezydenta - społeczność turecka.

• Zarówno prezydent, jak i wiceprezydent zostali wyposażeni w prawo weta w sprawach związanych z polityką zagraniczną, obrony i bezpieczeństwa.

• Rząd miał składać się z 7 ministrów pochodzenia greckiego oraz 3 ministrów pochodzenia tureckiego.

• Izba Reprezentantów - organ ustawodawczy - składać się miała w 70% z deputowanych Greków cypryjskich i w 30% z Turków cypryjskich. Deputowani obu społeczności mieli tworzyć odrębne Izby Narodowe.

• Przewodniczącym Izby Reprezentantów miał być Grek, a wiceprzewodniczącym - Turek. Izba Reprezentantów mogła uchwalić ustawę związaną ze statusem obu narodowości tylko i wyłącznie wtedy, gdy deputowani obu społeczności zgadzali się co do treści proponowanej ustawy.

• Stanowiska w administracji państwowej oraz w policji przypadały w 70% Grekom i w 30% Turkom cypryjskim.

• Armia cypryjska miała składać się z 60% Greków cypryjskich i 40% Turków.

Postanowienia z Zurychu i Londynu zawierały także Traktat Gwarancyjny zawarty między Republiką Cypru a Grecją, Turcją i Wielką Brytanią[6]. Na mocy tego układu trzy państwa-gwaranci uzyskiwali prawo do wspólnej lub indywidualnej interwencji w wewnętrzne sprawy Cypru w przypadku zagrożenia porządku konstytucyjnego. Grecja i Turcja mogły utrzymywać swoje kontyngenty wojskowe w liczbie 950 Greków i 650 Turków[7].

Powyższe postanowienia dotyczące statusu Cypru wydawały się niezwykle niekorzystne dla Greków cypryjskich. Ludność grecka zamieszkująca wyspę stanowiła - i nadal stanowi - ok. 80% wszystkich mieszkańców, natomiast ludność pochodzenia tureckiego liczy niecałe 18%[8]. Procentowe proporcje dotyczące struktury państwa cypryjskiego, zatwierdzone przez układające się strony, były krzywdzące dla społeczności greckiej. Skomplikowany system polityczny Cypru narzucał niezwykle sztywne i nieżyciowe reguły funkcjonowania państwa. Przyczynił się także do ugruntowania podziałów między dwiema narodowościami zamiast je niwelować i przyczyniać się do zacieśniania współpracy. W rezultacie, porozumienia zuryskie i londyńskie jeszcze bardziej skomplikowały sytuację na wyspie. Mimo to przywódcy obu społeczności, Makarios i Kuczuk zatwierdzili powyższe postanowienia. Dla Greków cypryjskich były one niekorzystne, ale jednak ustanawiały niepodległą Republikę Cypru; Turkom z kolei porozumienia stwarzały niezwykle dogodną sytuację społeczno-polityczną.

6 sierpnia 1960 r. Wielka Brytania, Grecja, Turcja i Republika Cypru podpisały traktat gwarancyjny, według którego Republika Cypru zobowiązała się utrzymać swoją niepodległość, całość terytorialną i bezpieczeństwo oraz szanować swoją konstytucję. Pozostali sygnatariusze umowy mieli zagwarantować Cyprowi bezpieczeństwo i integralność terytorialną oraz przeciwdziałać wszelkim akcjom mającym na celu połączenie wyspy z innymi państwami lub jej podziałowi[9].

Konstytucja Cypru miała zapewnić Turkom cypryjskim, stanowiącym mniejszość (18%), silną pozycję w państwie. Według konstytucji na czele państwa miał stać prezydent narodowości greckiej i wiceprezydent narodowości tureckiej. Prezydenta mieli wybierać Grecy, a wiceprezydenta – Turcy. Rada ministrów miała składać się z siedmiu Greków i trzech Turków. Turecki wiceprezydent miał prawo weta wobec postanowień rządu, zatem większość grecka (80% ludności) nie mogła postanowić nic bez zgody mniejszości tureckiej.

W pięćdziesięcioosobowym parlamencie Turcy mieli 15 miejsc. Projekty ustaw mogły być przyjęte tylko gdy popierała je większość posłów w ramach każdej społeczności. W rezultacie brak większości wśród posłów tureckich powodował, że projekty ustaw nie mogły być przegłosowane pomimo tego, że opowiadała się za nimi większość parlamentarzystów. Również skład armii nie miał odzwierciedlać stosunków ludnościowych na Cyprze. Armia miała się składać w 60% z Greków i w 40% z Turków. W pięciu większych miastach przewidziano oddzielne magistraty dla Turków i Greków[10]. Turcy posiadali zatem silniejszą pozycję w państwie niż wynikałoby to z ich udziału w ogólnej liczbie mieszkańców[11]. Faworyzujące Turków zapisy konstytucji nie odpowiadały większości greckiej.

Politycy wspólnoty greckiej, z Makariosem na czele, postanowili położyć kres stagnacji gospodarczej i administracyjnej w kraju. Ich celem stała się rewizja konstytucji, która miała polegać głównie na zreformowaniu procesów decyzyjnych w państwie oraz na zmianie proporcji w obsadzaniu przez obie narodowości stanowisk w administracji państwowej. Wszelkie zmiany proponowane przez Greków wymagały ustępstw ze strony mniejszości tureckiej, której konstytucja z 1960 r. gwarantowała uprzywilejowaną rolę w życiu państwa[12].

16 sierpnia 1960 r. proklamowana została niepodległa Republika Cypru. Na jej czele stanął arcybiskup Makarios, a wiceprezydentem Fazil Kuczuk[13]. Po kilku miesiącach istnienia młodego państwa okazało się, że sztywne reguły konstytucyjne nie pozwalają na prawidłowe funkcjonowanie administracji. Ponieważ większość projektów ustaw dotyczyła spraw ważnych dla obu narodowości, w Izbie Reprezentantów wymagana była odrębna zgoda każdej z Izb Narodowych. Prowadziło to do stałego, wzajemnego torpedowania propozycji deputowanych obu społeczności. Prezydent oraz wiceprezydent także często korzystali z możliwości wetowania propozycji przedstawiciela drugiej narodowości. W wyniku rozgrywania na forum parlamentarnym wzajemnych animozji nie można było zatwierdzić ustawy budżetowej, ustawy o podatkach oraz samorządzie lokalnym. Ze względu na niejasne sformułowania w konstytucji powstały problemy z utworzeniem wspólnej armii. Turcy cypryjscy interpretowali ustalenia konstytucyjne mówiące o ich 40% udziale w armii jako konieczność tworzenia odrębnych oddziałów tureckich i greckich.

Grecy cypryjscy odrzucali tę interpretację, domagając się utworzenia wspólnych, mieszanych oddziałów wojskowych składających się z przedstawicieli obu narodowości. W wyniku sporów tworzenie armii zostało przerwane. Innym poważnym problemem było przyznanie 30% stanowisk administracji publicznej mniejszości tureckiej[14]. Turcy cypryjscy nie posiadali odpowiednio wykształconych kadr i nie byli w stanie sprawnie pełnić tych funkcji, mimo to wiceprezydent Kuczuk nie chciał zgodzić się na propozycję prezydenta Makariosa, aby część z przydzielonych Turkom stanowisk przejęli wykształceni Grecy.

Państwo cypryjskie w takich warunkach społeczno-politycznych nie było w stanie dalej funkcjonować. W związku z tym 31 listopada 1963 r. prezydent Makarios zaproponował 13 zmian w konstytucji polegających m.in. na likwidacji weta dla Turków cypryjskich oraz oddzielnych magistratów. Projekt, który nazwano “13 punktami Makariosa” zawierał następujące propozycje: rezygnację z prawa weta zarówno przez prezydenta, jak i wiceprezydenta, przy równoczesnym poszerzeniu prerogatyw wiceprezydenta, którym zawsze miał być Turek cypryjski; zniesienie zasady tzw. oddzielnych większości w Izbie Reprezentantów, w myśl której ustawy związane ze zmianami sytuacji każdej z narodowości, ustawy podatkowe i ordynacja wyborcza musiały uzyskać osobną aprobatę deputowanych greckich i tureckich; unifikację wymiaru sprawiedliwości, oddzielnego dotychczas dla każdej z narodowości; zmiany regulacji ustalających wzajemny stosunek przedstawicieli obu wspólnot w administracji, policji i armii oraz ustalenie go w proporcji odpowiadającej liczebności Greków i Turków na Cyprze; uchylenie postanowienia przewidującego powstanie odrębnych zarządów miejskich w pięciu największych miastach wyspy[15]. Prezydent Makarios skrytykował także postanowienia Traktatu Gwarancyjnego, w myśl którego większość zasad konstytucyjnych objętych propozycjami poprawek nie mogła być zmieniona pod groźbą interwencji państw-sygnatariuszy, tj. Grecji, Turcji i Wielkiej Brytanii[16].

Następnie parlament rozpoczął wcielanie w życie propozycji Makariosa, zmieniając w ten sposób zasadnicze elementy porządku publicznego[17]. Wywołało to wrogą reakcję ze strony Turków cypryjskich. W grudniu 1963 r. doszło do starć zbrojnych, które przerodziły się w wojnę domową. Grecja i Turcja poparły odpowiednio Greków i Turków cypryjskich, co doprowadziło do umiędzynarodowienia konfliktu[18] Jak zatem widać bezpośrednim powodem powstania konfliktu na Cyprze była próba zmiany konstytucji państwa. Przedstawiciele greckiej społeczności Cypru z prezydentem Makariosem na czele złamali prawo międzynarodowe, ponieważ według traktatów gwarancyjnych nie można było dokonywać zasadniczych zmian w konstytucji. Co więcej, sama konstytucja Cypru przewidywała prawo weta dla Turków cypryjskich, a więc bez ich zgody nie mogła być zmieniona.

1.3. Cypr - geografia, ludność, gospodarka.

Cypr znajduje się na wodach Morza Śródziemnego. Zajmuje tym samym trzecie miejsce co do powierzchni w klasyfikacji wysp morza. Jest to trzecia co do wielkości, zaraz po Sardynii i Sycylii, wyspa na Morzu Śródziemnym, usytuowana w północno-wschodniej części tego akwenu. Dokładniej wyspa rozlega się we wschodniej części basenu, a od zachodu i północy graniczy kolejno z Turcją, Syrią oraz Libanem. Cypr znajduje się w strefie greckiej oraz tureckiej. Północna część wyspy należy do Turcji, natomiast południowa do Grecji. Cypr ma bardzo dobre położenie geostrategiczne. Od wschodu do zachodu Cypr mierzy 240 kilometrów długości, zaś szerokość w maksymalnym punkcie wynosi 100 kilometrów[19].

Terytorium Cypru można podzielić na trzy odrębne regiony geograficzne. Łańcuch górski Kyrenia na północnym wybrzeżu, masyw Troödos na południowym zachodzie i centralnie między nimi położona równina Mesaoria. Góry Kyrenia, dochodzące do 1000 m n.p.m., opadają stromymi stokami do wybrzeża, nizinny pas nadmorski jest bardzo wąski. Stoki górskie porasta las cyprysowy, u podnóża liczne plantacje oliwek. Masyw Troödos, pochodzenia wulkanicznego, z najwyższym szczytem Olympus (1953 m), porastają w większości lasy. Równina Mesaoria jest całkowicie pozbawiona drzew, z wyjątkiem plantacji drzew eukaliptusowych i oliwnych[20]. Na Cyprze występuje klimat śródziemnomorski, ciepły i suchy. Opady występują od października do kwietnia. Nie posiada stałej sieci rzecznej. Potoki, które tworzą się podczas zimowej pory opadów, wysychają w lecie. Niedostatek wody jest stałym i poważnym problemem[21]. U podnóża gór Troödos stwierdzono występowanie pokładów rud miedzi i żelaza. Wyżej, na stokach, odkryto azbest i chrom. Występują również złoża marmuru, gipsu i kredy. Ze słonego jeziora w Larnace odzyskuje się sól.

W latach 50 XX wieku gospodarka cypryjska rozwijała się w bardzo szybkim tempie. Po Izraelu było ono najwyższe wśród krajów wschodniej części basenu Morza Śródziemnego[22]. Koniunkturę nakręcała budowa brytyjskich baz wojskowych, korzystne warunki handlu owocami cytrusowymi i duży popyt na miedź na rynku światowym. Według danych szacunkowych z 2005 roku Cypr, łącznie w strefie greckiej i tureckiej zamieszkuje 780 133 mieszkańców, co daje średnią gęstość zaludnienia 83 osoby/km2. Przyrost naturalny w 2005 roku wyniósł 0,54%. Społeczeństwo tworzą Cypryjczycy pochodzenia greckiego (78%) i tureckiego (18%)[23].

Cypr jest wyspą pochodzenia wulkanicznego. Powstała w okresie miocenu wskutek erupcji wulkanicznej. Oddzieliła się od kontynentu gdy kształtował się Archipelag Peloponeski i Azja Mniejsza. W wyniku burzliwych narodzin Cypr nawiedzały liczne trzęsienia ziemi. Ostatnie większe trzęsienie ziemi miało miejsce 55 lat temu[24]. Na Cyprze wyróżnia się dwa pasma gór: Troodhos i Karpason. Najwyższym szczytem gór Troodhos ciągnących się w środkowej części wyspy jest Olimp, który wznosi się 1952 m n. p. m, przez znaczną części zimy najwyższe pasma gór pokrywa warstwa śniegu. Nieco niżej rosną cedry, sosny i dęby. Wszędzie widać uprawy winnej latorośli pnące się po najbardziej stromych zboczach. Od południa górskie stoki łagodnie opadają ku miastu Limassol i południowemu wybrzeżu. Tymczasem północno granitowy grzbiet jest bardzo stromy. W tej części gór uprawy ograniczone są do niewielkiej ilości pól. Na północy znajdują się zbudowane głównie z wapienia góry Karpason z największym szczytem- Pentadaktylos (po turecku: Besparmak). Wierzchołek tego szczytu jest poszarpany i przypomina ''pięć palców''. Północne stoki gór porastają lasy sosnowe, południowe są całkiem nagie. Wyspa wyróżnia się charakterystyczną linią brzegową- od skalistych zatoczek po rozległe, piaszczyste plaże[25].

Na Cyprze są trzy największe rzeki wysychające letnią porą- mają swe źródła w górach Troodhos: Pedieos (płynie na wschód do Zatoki Famagusta); Karydi ( płynie na zachód do Zatoki Morfu); Kouris (płynie na południe do Episkopi). Miedzy dwoma pasmami gór rozciąga się nizina Mesaria, na której leży stolica wyspy-Nikozja. Nizina jest bardzo żyzna, choć w lecie całkiem wysuszona przez słońce. Krajobraz wyspy najlepiej odzwierciedla przyroda. Wszechobecna, zachwycająca i dzika, a zarazem dostępna, tajemnicza i groźna, a jednocześnie zachęcająca do korzystania z jej uroków, czemu sprzyja klimat panujący na Cyprze[26]. W ciągu godziny można przenieść się z zaśnieżonych gór Troodhos na słoneczne wybrzeże, aby po wyczerpujących harcach na nartach znaleźć ukojenie w wodach Morza Śródziemnego. Przyroda cypryjska pełna jest kontrastów. Zielone palmy ogląda się na tle ośnieżonych gór, szarobura, kępkowata makia pokrywająca zbocza wzgórz Kyrenii na północy i gór Troodhos w centralnej i zachodniej jego części, sąsiaduje z żywą zielenią lasów cedrowych oraz sadów oliwkowych i winnic, mgła nad górami przechodzi w błękit nieba z drugiej strony[27]. Spokój, piękno i bezpieczeństwo- taki właśnie jest Cypr. To także port będący oknem na Jerozolimę i Egipt, to wreszcie białe plaże, kryształowe morze i grzejące nieodmiennie słońce.

Cypr ma klimat podzwrotnikowy morski. Jest najgorętszą i najbardziej sucha wyspą w basenie Morza Śródziemnego. Upały zaczynają się w maju, od czerwca do sierpnia temperatury przekraczają 30 st. C. Na wybrzeżu, a w głębi wyspy dochodzą nawet do 38 st. C. Deszcz pada jedynie między październikiem a majem (co sprawia, że na Cyprze występuje niedobór wody)[28]. W górach jest znacznie chłodniej, zwłaszcza w nocy. Morze jest najcieplejsze od maja do października. W miesiącach zimowych spadają obfitsze deszcze, wyczarowując zieloną prerię na centralnej równinie Mesaoria. Jest zimno, a zmierzch zapada dość wcześnie[29]. W kwietniu wyspę pokrywa kobierzec pięknych kwiatów, wycieczki górskie zyskują dzięki niezmiennej pogodzie, a powietrze przesycone jest ciężkim zapachem winogron i pomarańczy. Im bliżej lata, tym bardziej sucho i gorąco. W lipcu i sierpniu najlepiej wybrać się na północ, gdzie zwrócone w stronę morza zbocza wzgórz Kyrenii odświeża wilgotny morski wiatr i turystom nie uprzykrzają Ŝycia ani wysokie temperatury, ani tłumy wczasowiczów.

Dzięki swemu położeniu Cypr zadziwia różnorodnością roślin i zwierząt pochodzących z Azji Mniejszej, Afryki i krajów śródziemnomorskich. Ponieważ wyspę ominęły zniszczenia epoki lodowcowej, która poczyniła tak rozległe spustoszenia w północnej Europie, zachowała ogromną różnorodność typów skał i środowiska naturalnego. Utrzymuje się tu bogata flora obejmująca około 1350 różnych gatunków roślin kwitnących. Wyspa pozostawała długo w odosobnieniu, dzięki czemu roślinność swobodnie ewaluowała i obecnie ponad 90 unikatowych gatunków flory występuje wyłącznie na Cyprze. Roślinność jest odporna na spiekotę - wiele miejscowych gatunków kwiatów utrzymuje się w górach w czerwcu i lipcu, a rośliny na wybrzeżu kwitną przez cały rok. W październiku i listopadzie na Cyprze spadają pierwsze deszcze i zaczynają kwitnąć rośliny cebulkowe. W górach Troodhos przyroda budzi się później niż na pozostałych obszarach wyspy[30].

Załącznik nr. 1. Mapa Cypru

Źródło: W. Mallinson, Cypr. Rys historyczny, Warszawa 2011, s.4, [w:] http://www.mfa.gov.cy/mfa/Embassies/Embassy_Warsaw.nsf/ce7d400c6e5439eac22572c600329ac5/d2f29ce3878e1120c22572c600329547/$FILE/Cypr.%20Rys%20historyczny%20(2.030%20KB,%202011).pdf, 01.12.2012.

[1] Ibidem, s. 81. [2] Z. Stavrinides, The Cyprus Conflict. National Identity and Statehood, Nicosia 1978, s.35. [3] A. Adamczyk, dz.cyt., http://www.ce.u w.edu. pl/pliki/pw/4-1997_Adamczyk.pdf, 01.12.2012, s. 80 [4] Ibidem, 01.12.2012. [5] L.P.Akritidis, Izba Reprezentantów Republiki Cypru, s.7 [w:] A. Adamczyk, op. cit., http://www.ce.u w.edu. pl/pliki/pw/4-1997_Adamczyk.pdf, 01.12.2012. [6] Ibidem, s. 75. [7] Ibidem, s. 76. [8] Żadnych kompromisów w kwestii równości politycznej" – Magazyn Europejski, www.cafebabel.com/pl/, 21.03.2013. [9] M. Toporek, op. cit., s. 193. [10] C. Berezowski, Prawo międzynarodowe publiczne, T. 1, Warszawa 1966, s. 133-134. [11] D. Passent, Cypr jako problem międzynarodowy, [w:] Encyklopedia świat w przekroju 1965, Warszawa 1965, s. 31. [12] T. Stylińska, „Dzieci jednej wyspy : rozwiązywanie węzła cypryjskiego”, [ w:] „Tygodnik Powszechny”, 2008 nr 37, s. 31. [13] Ibidem, s. 32. [14] W. Gadomski, „Nowa dziesiątka w Unii”,[w:] „Gazeta Wyborcza”, 2004 nr 108 s. 30-32. [15] „Stosunki grecko-tureckie w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych w świetle polskiej prasy”, J. Juchnowski, W. Kalicki, [w:]„Przegląd Politologiczny”, 2000r. nr 3/4 s. 7-21. [16] P. Osiewicz, „Aspekty prawne i polityczne pokojowej regulacji kwestii cypryjskiej - dylematy metodologiczne”, [w:] „Przegląd Europejski” 2007, nr 2, s. 84-98. [17] D. Adamczyk-Partyka, „Stosunki turecko-cypryjskie w świetle akcesji Turcji do Unii Europejskiej”, [w:] „Wspólnoty Europejskie”, 2006, nr 9, s.28. [18] Ibidem, s. 29. [19] Encyklopedia Geograficzna Świata: Azja, pod red. A. Jelonek. J. Balon, F.Plitt, Kraków 1998, s. 45. [20] P. Zrelek, Wyspa Afrodyty. Przewodnik rekreacyjny, Warszawa, s. 5. [21] Ibidem, s. 6. [22] Ibidem, s. 10. [23] R. Bulmer, Przewodnik z atlasem. Cypr, Kraków 2003, s. 4. [24] Ibidem, s. 5. [25] Z. Stavrinides, The Cyprus Conflict. National Identity and Statehood, Nicosia 1978, s. 42. [26] T. Stylińska, Ptak z jednym skrzydłem, [w:] „Polityka” nr. 47, Warszawa 2006, s. 26. [27] Sywczyński M., Historia powszechna 1789-1870, Warszawa 1990, s.4. [28] Ibidem, s. 23. [29] M. Dublin, Cypr - Praktyczny Przewodnik, Warszawa 2000, s. 18. [30] T. Stylińska, „Dzieci jednej wyspy : rozwiązywanie węzła cypryjskiego”, [w:] „Tygodnik Powszechny” nr. 37, Warszawa 2008 , s.17.