Konflikt Cypryjski po 1945 roku. 02

Wśród metod badawczych natomiast w pracy wykorzystano metodę dedukcyjną tj. od ogółu do szczegółu[1]. Praca zawiera także elementy metod filologicznej, statystycznej oraz socjologicznej.

Praca została podzielona na trzy rozdziały. Pierwszy z nich zatytułowany „Walka o niepodległość po 1945 roku” . Sięga on do historii pojęcia realizmu. Wyjaśnia jak kształtowała się historia Cypru w latach 1945-1963 a także odnosi się do odzyskania niepodległości i ustanowienia konstytucji. Przy szczególnym uwzględnieniu sytuacji społeczno- gospodarczej, położenia strategiczno- geograficznego oraz polityki mającej wpływ na kontakty międzynarodowe.

Podobnie rozdział drugi pt. „Od uzyskania niepodległości do podziału wyspy turecko greckiej, wojna z Turkami” traktuje o genezie konfliktu cypryjskiego. Opisuje Konflikt cypryjski w latach 1963-1974 oraz jego przebieg po interwencji Turcji w roku 1974 roku.

Rozdział trzeci „Problem Cypryjski w XXI wieku” Zawiera podrozdziały takie jak: Republika Cypru część Grecka (ludność, gospodarka, polityka), Republika Cypru część Turecka (ludność, gospodarka, polityka), Stanowisko Grecji i Turcji oraz Stanowisko NATO i UE wobec problemu cypryjskiego.

Zakończenie pracy stanowi swoiste podsumowanie tematu. Wyjaśnia kwestię położenia Cypru w XXI wieku. Ukazuje problemy z jakimi się boryka i jaki ma to wpływ na sytuację na świecie.

Problem Cypru, mimo wysiłków podejmowanych przez środowisko międzynarodowe, pozostaje nadal nierozwiązany. Należy zauważyć, że im dłużej taki sztuczny polityczny twór, jakim jest Republika Turecka Cypru Północnego istnieje, tym trudniej jest przywrócić status quo na wyspie. Konflikt cypryjski stał się jeszcze bardziej skomplikowany na skutek towarzyszącej mu kolonizacji zajętych terenów. Ponadto w 2004 roku tylko grecka część Cypru stała się członkiem Unii Europejskiej. Turcja chcąc przystąpić do Unii będzie musiała rozwiązać problem istnienia nielegalnej republiki działającej pod jej kontrolą[2]. W przeciwnym razie jej akcesja może zostać zablokowana przez cypryjskie weto.

Obie części dzieli również ogromna przepaść ekonomiczna. Grecki Cypr jest jednym z lepiej rozwiniętych krajów na świecie. Turecka część natomiast, mimo ogromnych zasobów bogactw naturalnych, boryka się z dużymi problemami gospodarczymi, których nie może przezwyciężyć, mimo pomocy finansowej płynącej z Turcji. Chęć przystąpienia Turcji do Unii Europejskiej może zostać wykorzystana jako doskonała podstawa do negocjacji. Jakiekolwiek nie byłyby okoliczności, kluczowym elementem dla rozwiązania sprawy Cypru jest dobra wola obu stron konfliktu[3]. Zwaśnieni liderzy powinni być również świadomi, że ich decyzje wpływają na losy nie tylko terytorium wyspy, ale również na życie tysięcy Cypryjczyków, zarówno greckich jak i tureckich mieszkańców, Cypr to jedno z ostatnich miejsc na ziemi, które mur dzieli na dwie wrogie części

Cypr wiele wycierpiał w minionych latach, ale wbrew przeciwnościom przetrwał i stał się cenionym członkiem Unii Europejskiej[4]. Przekształca się w ważną europejską placówkę we wschodniej części Morza Śródziemnego, służy za most pokoju łączący UE z Bliskim Wschodem, jak na przykład w czasie kryzysu w Libanie latem 2006 roku. Od uzyskania niepodległości, mimo zniszczeń będących wynikiem nieprzerwanej tureckiej okupacji, Republika Cypryjska odnosi sukcesy na wielu różnych polach[5]. Dziś Cypr jest nowoczesną europejską demokracją dążącą aktywnie do zakończenia podziału wyspy i jej ludności narzuconego przez Turcję w 1974 roku. Rząd dokłada wszelkich starań, by ponownie zjednoczyć kraj i przywrócić wszystkim Cypryjczykom, na całej wyspie, prawa i wolności wynikające z dorobku prawnego UE oraz rezolucji ONZ. Cypryjczycy zaś zachowują stoicyzm, którego nauczał ich przodek, Zenon z Kition[6].

Rozdział 1.

Walka o niepodległość po 1945 roku

Istota “problemu cypryjskiego” dotyczy wieloaspektowego konfliktu pomiędzy ludnością grecką i turecką zamieszkującą wyspę. Konflikt cypryjski ujawnił się z całą ostrością na arenie międzynarodowej w latach 50 XX wieku, natomiast jego geneza sięga głęboko w historię regionu. Konflikt cypryjski absorbuje społeczność międzynarodową z mniejszym lub większym natężeniem od ponad czterdziestu lat[7].

Konflikty międzynarodowe stanowią szczególną kategorię stosunków międzynarodowych[8]. Zrozumienie ich istoty oraz sposobów rozwiązania ma wielkie znaczenie. Do konfliktu dochodzi w różnych sytuacjach a ich istota odzwierciedla określone sprzeczności i różnice interesów. Odnoszą się one w relacjach międzynarodowych do takich wartości jak: suwerenność, integralność terytorialna, samostanowienie itd. O konflikcie międzynarodowym można mówić zatem, gdy obie zainteresowane strony posiadają sprzeczne interesy, które są na tyle znaczne, ze wykraczają poza etap rywalizacji. Konflikt międzynarodowy należy również odróżnić od sporu międzynarodowego, który występuje, gdy uczestnicy stosunków międzynarodowych wyrażają wobec siebie sprzeczne stanowiska i roszczenia odnośnie tych samych problemów[9].

Konflikt międzynarodowy najczęściej odnosi się do walki dwóch lub większej liczby podmiotów prawa międzynarodowego. Ponadto przyjmuje się, że konflikty początkowo wewnętrzne ulegają umiędzynarodowieniu poprzez włączenie się do niego strony trzeciej. Następuje to z reguły w formie wsparcia finansowego, materialnego lub pomocy militarnej. W tym ostatnim wypadku mamy do czynienia z konfliktem zbrojnym. Stopień umiędzynarodowienia konfliktu wewnątrzpaństwowego można ocenić z punktu widzenia liczby i charakteru interweniujących państw, ale również zastosowania środków zewnętrznych. W określeniu nazwy problemów dostarcza również zastosowanie pojęcia wojna i konflikt zbrojny.

Określenia te nabrały szczególnego znaczenia po II wojnie światowej, kiedy to wojnę zdelegalizowano[10]. Konflikt pomimo, że nie podlegał zakazowi to zabroniono stosowania przemocy w rozwiązywaniu sporów międzynarodowych. W ogólnej klasyfikacji w konflikcie zbrojnym uczestniczą podmioty pozapaństwowe. Tym samym konflikty międzynarodowe mają złożony charakter. Rozgrywają się z reguły w skomplikowanym środowisku międzynarodowym, są uwarunkowane wieloma czynnikami, na wielu płaszczyznach oraz angażują różnych uczestników.

Należy zaznaczyć, że konflikt międzynarodowy, eskalując, przybiera różne fazy, które w dość przejrzysty sposób przedstawia J. Prokopczuk, a mianowicie[11].

1. Sprzeczność interesów, która wynika z przesłanek historycznych lub z działań rządów, i niekoniecznie musi mieć charakter konfliktowy. Polityka zagraniczna stanowi narzędzie, przy pomocy którego rządy starają się zagwarantować bezpieczeństwo i stabilność swoim państwom, zakładając, że istniejące sprzeczności interesów nie wywołają sytuacji konfliktowej[12].

2. Spory, które powstają w momencie, kiedy zewnętrzne lub wewnętrzne napięcia wynikające ze sprzeczności interesów znajdą się poza system pełnej kontroli, wywołując reakcję drugiej strony. Wówczas państwo lub państwa, podejmując odpowiednie działania, mogą doprowadzić do wzrostu napięć międzynarodowych i zrodzić sytuację zagrażającego pokojowi sporu[13].

3. Kryzys ma miejsce wówczas, gdy strony w celu osiągnięcia swoich interesów (które się wykluczają), angażują różne środki w postaci protekcjonizmu, embarga, izolacji ekonomicznej, a w skrajnym przypadku podejmują nawet aktywizację militarną, z groźbą użycia sił zbrojnych. Jest to faza, w której strony mogą się wycofać z ostatecznej konfrontacji. Dzięki mediacjom kryzys może zostać zażegnany.

4. Konfrontacja – ten etap nie jest jednoznaczny z początkiem wojny, ponieważ często chodzi o uzyskanie koncesji, a strona usiłuje stłumić działania militarne z powodów gospodarczych, politycznych czy ideologicznych[14]. Na tym etapie również może dojść do kompromisu, na przykład kiedy jedna ze stron podejmie decyzję o wycofaniu się. Natomiast wojna w okresie konfrontacji tworzy ten typ stosunków między państwami, które są wyrazem inercji, jeśli chodzi o kontrolowanie sytuacji. Faktem jest, że wojny przynoszą ekonomiczną i biologiczną destrukcję, ale z drugiej strony przyspieszają także polityczne, socjalne i inne przemiany[15].

5. Pokojowe uregulowanie konfliktu, gdzie zazwyczaj strona trzecia ma duży wpływ na jego zakończenie.

Z kolei E. Cziomer, analizując pojęcie konfliktu, wyróżnił trzy jego fazy:

1. Początek konfliktu, gdzie rządy bądź inne podmioty w państwie znajdują się pod silną presją zarówno wewnętrzną, jak i zewnętrzną. Od natężenia sytuacji, nacisku i zagrożenia zależy, czy dojdzie do typowej sytuacji konfliktowej. Jeśli tak, to po pewnym czasie może dojść do jej wygaszenia lub natężenia niesprzyjających okoliczności, co zazwyczaj ma miejsce, i wówczas następuje przejście do kolejnej fazy.

2. Druga faza charakteryzuje się pewnymi stadiami. Pierwsze stadium, to tak zwany „tlący konflikt”. Może on trwać całymi latami. Jego charakterystyczną cechą jest to, że towarzyszy mu niski stopień napięcia, a strony ograniczają się do powtarzania swoich racji. Żadna ze stron nie podejmuje ostrzejszych form nacisku. Na tym etapie otwarte pozostają wszelkie możliwe opcje rozwiązania konfliktu.

Następnie konflikt przechodzi w stadium kryzysu, kiedy dochodzi do natężenia gróźb, mogą być zastosowane sankcje ekonomiczne, blokady czy nawet może dojść do interwencji militarnej. W tej fazie jedna ze stron może być zdeterminowana do radykalnego działania oraz ponoszenia określonego ryzyka. Na skutek eskalacji napięcia powstaje poważny kryzys[16]. Wojna jest ostatnim stadium drugiej fazy, gdzie dochodzi do siłowego sposobu rozwiązania konfliktu.

3. Ostatnia, trzecia faza to moment, w którym z reguły następuje rozwiązanie konfliktu, co nie jest równoznaczne z jego zakończeniem. Mechanizmem przyczyniającym się do zakończenia wojny jest określony nacisk wewnętrzny lub zewnętrzny, albo jeden i drugi.

Wart odnotowania jest również fakt, że w poszczególnych regionach świata mają miejsce konflikty lokalne o zróżnicowanym podłożu. Za K. Kubiakiem można je skategoryzować w następujący sposób:

1. konflikty terytorialne, zazwyczaj toczące się o tereny zasobne w surowce

naturalne,

2. konflikty na tle ekonomicznym, których najczęstszą przyczyną są dysproporcje związane z poziomem życia,

3. konflikty na tle etnicznym, których przyczyna może tkwić w próbie wynaradawiania mniejszości w państwie, gdzie dominuje jedna grupa etniczna,

4. konflikty na tle religijnym, wynikają one z niemożności funkcjonowania różnych religii w obrębie jednego państwa,

5. konflikty na tle kulturowym, wywołane zwykle brakiem wypracowania powszechnie akceptowanych zasad współżycia społeczności z odmiennych kręgów kulturowych

Jak przedstawiono powyżej, istnieje bardzo szerokie spektrum czynników wywołujących konflikty. Nie jest oczywiście rzeczą łatwą i możliwą całkowite ich wyeliminowanie, jednakże państwa, które się ze wspomnianymi problemami borykają, powinny użyć wszelkich możliwych środków w celu ich ograniczania[17].

Secesja Turków cypryjskich należy do najbardziej umiędzynarodowionych konfliktów tego typu na świecie. Konflikt na Cyprze jest jednym z najdłużej trwających i najtrudniejszych problemów we współczesnych stosunkach międzynarodowych. Wynikał on bowiem nie tylko ze skomplikowanych w ciągu wieków relacji grecko-tureckich, ale z miejsca Cypru w rywalizacji międzynarodowej. Głównymi aktorami w tym sporze pozostają nie tylko sami Cypryjczycy, ale również Grecja, Turcja, Wielka Brytania i USA.

Dzieje Cypru, trzeciej co do wielkości wyspy na Morzu Śródziemnym, należą do najdłuższych na świecie. Odkryte przez archeologów ślady dawnych cywilizacji datują się na IX tysiąclecie p.n.e., historia Cypru obejmuje zatem 11 tysięcy lat. Głównym czynnikiem rozwoju wyspy na przestrzeni wieków było zapewne położenie geograficzne – błogosławieństwo i przekleństwo zarazem. Strategiczna lokalizacja między trzema kontynentami: Afryką, Azją i Europą, na styku wielkich cywilizacji, sprawiła, że Cypr był celem podbojów kolejnych potęg dominujących w różnych okresach we wschodniej części Morza Śródziemnego. Jednocześnie, dzięki wielorakim kontaktom z sąsiednimi krajami, Cypr asymilował obce wpływy kulturowe. W rezultacie, małe, nowoczesne państwo europejskie zyskało własny, niepowtarzalny charakter harmonijnie łączący rozmaite kultury[18]. Według mitologii na południowo-zachodnim wybrzeżu Cypru, opodal miasta Pafos, narodziła się z piany morskiej grecka bogini miłości i piękna, Afrodyta. Ta broszura przedstawia zarys długich dziejów „wyspy Afrodyty”, pozwala czytelnikowi rzucić okiem na rozwój historyczny i brzemienne w skutki wydarzenia, które wpłynęły na jej polityczną, kulturową, społeczną i gospodarczą przemianę.

Kluczem do zrozumienia konfliktu cypryjskiego jest historia wyspy. Jako pierwsi Cypr skolonizowali Grecy, około 1400 lat p.n.e., pozostawiając trwałą spuściznę kulturową wyrażoną m. in. poprzez używanie języka greckiego, zachowaniu prawosławnej wiary i hellenistycznej kultury[19]. W ciągu 9 tys. lat historii Cypr opanowywali kolejno Egipcjanie, Fenicjanie, Asyryjczycy, Persowie, Rzymianie i Bizantyjczycy. W XV wieku Cypr znalazł się pod panowaniem Republiki Weneckiej, która z kolei utraciła wyspę na rzecz Imperium Osmańskiego. Turcy pojawili się zatem na Cyprze dużo później, bo w 1571 roku, kiedy to sułtan Selim II zdobył Famagustę i odebrał wyspę Republice Weneckiej. Odtąd przez kolejne trzy wieki Cypr pozostawał pod panowaniem tureckim. Pomiędzy ludnością turecką a grecką nie istniały wówczas w zasadzie żadne antagonizmy narodowościowe i nie dzieliły ich wzajemne uprzedzenia.

1.1. Cypr w latach 1945-1963

Po II wojnie światowej, kościół cypryjski przeprowadził plebiscyt na temat enosis[20]wśród prawosławnych Greków. Wówczas to 96 procent ludności głosowało za połączeniem. Rząd grecki szukał porozumienia z Wielką Brytanią na poziomie bilateralnym, lecz gdy brytyjski premier Anthony Eden odmówił dyskusji na temat samostanowienia Cypru, stosunki na tyle się zaostrzyły, że rząd grecki wniósł sprawę na forum Zgromadzenia Ogólnego ONZ[21]. Tymczasem charyzmatyczny biskup Kition, późniejszy prezydent, został mianowany arcybiskupem i jako Makarios III objął polityczne przywództwo w walce antykolonialnej[22]. Pułkownik Georgios Grivas, oficer armii greckiej, cypryjskiego pochodzenia, powołał do życia podziemną organizację EOKA tj. Cypryjska Organizacja Wyzwolenia Narodowego i 1 kwietnia 1955 roku stanął na jej czele, aby wyprzeć Brytyjczyków oraz doprowadzić do enosis. Arcybiskup Makarios zaangażował się w walkę niepodległościową, poprzez związanie się z ruchem Enosis[23]. Na nowo rozbudziło to nadzieje Greków. Tym razem zdecydowali się oni urzeczywistnić marzenia o niepodległości Cypru siłą. W 1952 roku, pod przywództwem Georgisa Grivasa, rozpoczęto rekrutację do Narodowej Organizacji Greckich Bojowników (EOKA)[24]. W 1955r., tuż po tym jak Makarios rozpisał plebiscyt, w którym większość uczestników opowiedziała się za przyłączeniem Cypru do Grecji, rząd brytyjski nie wyraził na to zgody. W odpowiedzi EOKA rozpoczęła walkę z administracją brytyjską uciekając się do metod terrorystycznych. W takiej sytuacji Wielka Brytania uznała, że przyznanie niepodległości Cyprowi rozwiąże problem[25]. Wysiłki EOKA obejmujące m.in. akcje terrorystyczne i sabotażowe skierowane przeciwko przedstawicielom administracji brytyjskiej na Cyprze oraz mieszkańcom kolaborującym z rządem Wielkiej Brytanii, były mocno wspierane przez rząd grecki w Atenach.

We wrześniu 1955 roku Brytyjczycy zostali zmuszeni do rozpoczęcia negocjacji z Grivasem. Nie przyniosły one jednak żadnego skutku, gdyż żądania greckie i tureckie blokowały się wzajemnie. Grecy chcieli niepodległości wyspy, podczas gdy ludność turecka optowała za utrzymaniem status quo, licząc na przyłączenie w niedalekiej przyszłości całości wyspy do Turcji. Anglia postanowiła zaostrzyć politykę wobec Cypru. W 1956 roku Makarios został deportowany na Seszele[26]. Grivas zaś, wraz ze swoimi oddziałami musiał się ukrywać się w górach Trodos[27]. Po okresie walk wewnętrznych, w marcu 1957 roku Grivas ogłosił zawieszenie broni. Było ono jednak krótkotrwałe i napięcie znów wzrosło. Rząd turecki, za zgodą Brytyjczyków, utworzył organizację bojową VOLKAN, na której czele stanął Rauf Denktasz.

Publiczne manifestowanie niezadowolenia z sytuacji przez EOKA prowadziło zazwyczaj do krwawych walk ulicznych i zamachów na życie brytyjskich oficerów. Wielka Brytania po raz kolejny zdecydowała się na rozmowy pokojowe. Od 1957 powstały brytyjskie plany odnośnie przyszłości wyspy. Przykładem może być np. Plan Hugo Foota, przewidujący nadanie wyspie samodzielności przy pozostawieniu statusu kolonii, z kolei Plan Mcmillana mówił o niepodległości Cypru. Etap ten został zakończony podpisaniem w 1959 roku traktatu pokojowego w Londynie. Na mocy jego postanowień Cypr uzyskał niepodległość, ale Akritori i Dhekelia nadal pozostały brytyjskimi bazami wojskowymi, wyłączonymi spod kontroli cypryjskiej[28]. Wyspa przyjęła konstytucję, zgodnie z którą Cypr miał mieć greckiego prezydenta i tureckiego wiceprezydenta. Pierwszego miała wybierać grecka, drugiego zaś turecka część społeczeństwa. Turkom przyznano również prawo weta wobec decyzji parlamentu lub rządu. Konstytucja ustaliła też parytety Turków i Greków w armii, policji i administracji.

W 1959 roku Makarios został wybrany Prezydentem, a Turek Fazil Kuczuk od 1960 roku zaś Rauf Denktasz wiceprezydentem[29]. 16 sierpnia 1960 roku Cypr formalnie

[1] Metoda dedukcyjna- Metoda dedukcyjna polega na wyprowadzaniu logicznych konsekwencji z poczynionych założeń i postawionych hipotez. Wniosek wynika z przesłanek na mocy jakiegoś prawa (schematu) logicznego. Metoda dedukcyjna w przeciwieństwie do metody indukcyjnej jest metodą niezawodną (prawdziwe przesłanki prowadzą do prawdziwego wniosku), ponieważ używamy niezawodnych narzędzi, jakimi są prawa logiki, C. Frankfort-Nachmias, D.Nachmias , Metody badawcze w naukach społecznych, Wyd. Zysk i S-ka, Poznań 2001 s. 42- 65. [2] Z. Rykiel, Podstawy geografii politycznej, Warszawa, PWE 2006, s. 11-22 [3] Z. Dobosiewicz, T. Olszewski, Geografia ekonomiczna świata, wyd. III, PWE, Warszawa 1994, s. 9-23. [4] M. Rozciszewski, Geografia ekonomiczna Azji Zachodniej, Warszawa 1987, s. 34. [5] T.T. Kaczmarek, Ryzyko zarządzania rynkiem, Ujęcie interdyscyplinarne, Difin, warszawa 2006, s. 12. [6] Ibidem, s. 13. [7] D.Milczarek, Pozycja i rola Unii Europejskiej w stosunkach międzynarodowych. Wybrane aspekty teoretyczne, Warszawa 2003; D.Armstrong, Revolution and World Order. The Revolutionary State in International Society, Oxford 1993, s.14; S.Bieleń, Podmiotowy aspekt równowagi międzynarodowej w: Stosunki międzynarodowe i polityka. Wyzwania końca stulecia [w:] Księga Jubileuszowa na 65-lecie Profesora Bogusława Mrozka, Warszawa 1995. [8] Zarys współczesnych stosunków międzynarodowych, E. Cziomer, L. W. Zyblikiewicz red., Warszawa 2004, s. 45. [9] A. Słaboń, Konflikt społeczny i negocjacje, Kraków 1995, s 17. [10] Spory-konflikty zbrojne-terroryzm dysfunkcjonalne czynniki współczesnych stosunków międzynarodowych, W. Malendowski (red.), Warszawa 2006, s. 14. [11] Ibidem, s. 19. [12] Leksykon politologii, red. A. Antoszewski, R. Herbut, Wrocław 2000, s. 224. [13] W. Malendowski, Spory i konflikty..., op. cit. s. 514. [14] Ibidem, s. 515. [15] E. Cziomer, L.W. Zyblikiewicz, Zarys..., s. 250. [16] J. Prokopczuk, International Conflict in the World: „Studies on the Developing Countries”, No 2, 1987, s. 52. [17] J. Pałasiński, „Ostatni mur Europy : szansą na jedność Cypru jest jego podział - korespondencja z Nikozji ”, [w:] „Wprost”, 5/ 2002. [18] D. Passent, Cypr jako problem międzynarodowy, [w:] Encyklopedia świat w przekroju 1965, Warszawa 1965, s. 15. [19] Ibidem,, s. 16. [20] Enosis- od greckiego słowa Ένωσις hénōsis, znaczającego unię; związek; zjednoczenie. Ruch zjednoczeniowy na Cyprze, dawniej także na Krecie , na rzecz przyłączenia do Grecji terenów związanych z nią etnicznie i historycznie, http://www.sjp.pl/enosis, 01.12.2012. [21] A. Adamczyk, Problem cypryjski, [w:] Cypr - dzieje polityczne, Warszawa 2011, s. 74, http://www.ce.u w.edu. pl/pliki/pw/4-1997_Adamczyk.pdf, 01.12.2012. [22] G. Milewska, „Cypr puka do Unii Europejskiej” [w:] „Przegląd Techniczny”, 2001 nr 22/23 s. 32-33 [23] M. Toporek, Historia powszechna 1945-1998, Kraków 1998, s. 193. [24] Volkan TMT- Turk Mudafa Teskilat- Organizacja Tureckiego Oporu [25] M. Toporek, op. cit, s. 193; M. Borucki, dz. cyt., s. 206. [26] A. Adamczyk, dz.cyt.,s. 80, http://www.ce.u w.edu. pl/pliki/pw/4-1997_Adamczyk.pdf, 01.12.2012. [27] M. Borucki, Historia powszechna 1945-1996, Warszawa 1996, s. 206. [28] A. Adamczyk, op. cit., s. 80, http://www.ce.u w.edu. pl/pliki/pw/4-1997_Adamczyk.pdf, 01.12.2012. [29] Ibidem, s. 80, 01.12.2012.